Kategoriaren artxiboak: lexiko orokorra

Urte

A. «Bost urteko haurra» (bost *urtetako) [Euskaltzaindiaren 34. araua].  «Bost urteko epea du proiektua bukatzeko». «Bost urteko ardoa da hau» (bost *urtetako). Besterik dira «Bost urtetako ardoak ditut sotoan» (2008, 2009…) eta «Azken bost urteetako ardoak onak dira».

B. «Hiru urtean bizi izan nintzen Parisen» [Euskaltzaindiaren 110. arauak hobetsia, «hiru urtetan» formaren aldean, denbora jarraitua adierazteko. Epe jarraitua ez den kasuetan, «hiru urtetan» erabili behar da; esate baterako, «Hiru urtetan izan naiz herriko jaietan»].

C. Maiztasuna adierazteko, «urtero»… baina inola ere ez «bi urtero» modukorik; bai, jakina, «bi urtean behin», «bi urterik behin», «bi urtetik behin», «bi urtez behin», «bi urtetik bi urtera» [Euskaltzaindiaren 110. araua].

D. «Urtetan ez dut ikusi!». Gehienen ustez, esapide horretan mugagabean deklinatua doa urte hitza, eta forma hori dagokio beraz, nahiz hizkeraren batean «urtietan» esateak batzuei pentsarazi dien «urteetan» plurala dagoela hor.

E. Urteak zenbakiz idaztean, ez da punturik: 2016.

F. Bada biurteko hitza ere: biurteko iz. Sin. bienal (Hiztegi Batua). Gogoratzekoa da (Fundeuk hemen dioen bezala) gaztelaniaz ez direla gauza bera bienal (bi urtean behin gertatzen dena) eta bianual (urtean bitan gertatzen dena).

G. Dirudienez, «hamar urteko» eta «hemendik hamar urtera» formak arautzeak (lehenbiziko kasuan) eta normalizatzeak (bigarren kasuan, araurik ez izanda ere) askori pentsarazi die «zer/zein urtetako» eta «edozein urtetako» moduko mugagabe arruntetan ere -ko soila erabil daitekeela: «zer/zein *urteko» eta «edozein *urteko»…. Gogorarazi eta azpimarratu beharra dago hor jarri ditugun forma horiek bakarrik direla zuzenak, eta halaber «zer/zein urtetan», «edozein urtetan» eta abar (eta, jakina, «zer tokitan», «edozein lekutan» eta abar).

H. Entzun izan ditugu «Urtero okerrago gabiltza» moduko esaldi desegokiak ere. Itxura denez, gaztelaniaz cada esaten den hori euskarazko -ero desegoki batera aldatzen dute zenbaitek. Euskaraz urtetik urtera egituraren bidez adierazi ohi baita hori: «Urtetik urtera okerrago gabiltza». Badira «urtean baino urtean -ago» modukoak ere (OEH, urtean baino urtean azpisarrera). «Urtean baino urtean okerrago gabiltza» litzateke eredu horretan.

I. Ez da egokia, nahiz azken bolada honetan izugarri zabadu den, «bi mila hamaseian gaude» esatea: «bi mila eta hamaseian gaude» da adierazpide egokia. Ez da egokia, halaber, «mila berrehun euro kosta zait» esatea: «mila eta berrehun euro kosta zait» da egokia.

Biharamuna

Gaur, urtarrilaren 7a, «Errege biharamuna» dela esango du hainbatek, eta halaxe irakur daiteke Goienako albiste honetan ere:

Debagoienean eta Euskal Autonomia Erkidegoan, betidanik Errege biharamunean hasten ziren neguko beherapenak.

Beste molde tipiko bat «aditz-partizipioa + biharamun» da, Ereduzko Prosa Gaur corpuseko adibide hauetan ageri dena:

Beste gela batean, berriz, ez zegoen inolako altzaririk, nahiz ezkondu eta biharamunean emazteari esan zion: “Laztana, bihar bertan egin beharrekoak egin behar ditugu gela hau altzariz hornitzeko, behin-behineko besterik ez bada ere” (Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales, Ibaizabal, 1998).

Azken honek ustezko mandataria iritsi eta biharamunean bertan jo zuen gobernadore nagusiaren jauregira, Ivan Ogareffekin berba egitera. (Mikel Strogoff, Jules Verne / Karlos Zabala, Ibaizabal, 2002)

Neure eder horren erantzuna hartu dut nik ere, heldu eta biharamunean izkiriatu bainion. (Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz, Ibaizabal, 1997)

Alemanek preso hartu zuten, bertze soldaduekin batean, Frantziak gerla galdu eta biharamunean berean. (Anbroxio, Eneko Bidegain, Elkar, 2002)
Arribatu eta biharamunean berean egin genuen ateraldia, Boussemghoum herriaren gaineko mendietan, oroit naiz arras xuxen. (Azken apeza, Piarres Aintziart, Elkar, 2005)

Aditzarekiko egitura hori lotua da –«iritsi eta gero» eta halakoen moduan–, eta ez dagokio koma jartzea aditzaren ondoan:

? Foru dekretu hau «Bizkaiko Aldizkari Ofizialean» argitaratu, eta biharamunetik aurrera aurkeztu ahal izango dira eskabideak. (BAO, 2014-01-07)

Foru dekretu hau «Bizkaiko Aldizkari Ofizialean» argitaratu eta biharamunetik aurrera aurkeztu ahal izango dira eskabideak.

Akatsak atzeman egin behar dira

Nahaste tipiko bat gertatzen da atzeman eta antzeman hitzen artean. Beharbada, forma oso antzekoak izateaz gain, ukipen-puntu bat ere badutelako esanahian.

Erregimen bana dute, ordea, bi aditz horiek: «(zerbait) atzeman dut» / «(zerbaiti) antzeman diot». Hona Hiztegi Batuko informazioa:

atzeman, atzematen. du ad.

antzeman, antzematen. dio ad.: antzeman diot ez dela hemengoa. (ezezkoetan, ez diot antzik eman eta ez diot antzeman, biak onartzen ditu).

Moldatu beharra da, beraz, esaldi hau:

*Aka­tsak antze­man direnez (…) iragarkian…

Aka­tsak atze­man direnez (…) iragarkian…

Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala, 2013-12-02