Hileko artxiboak: urtarrila 2014

esapideak

«Guztiz edo partez», «osorik edo partez»

Utzi iruzkin bat

Parte hitzaren aspisarreren artean dugu, Hiztegi Batuan, partez hau:

partez: partez ezagutzen dugu, ez osorik.

Orotariko Euskal Hiztegian du erabilera horrek oinarria, jakina, Leizarragaren adibide hau lekuko:

c) En parte, parcialmente; en cierta medida. Orain ezagutzen dut partez, baina orduan ezaguturen dut ezagutu-ere naizén bezala. Lç.

Ez da harrigarria testuetan honelako bikoen osagai gisa aurkitzea: «guztiz edo partez», «osorik edo partez».

  • Gobernatzailea guztiz edo partez isilpean dutenak (EGLU-V).
  • (…) itzuli egiten baita (osorik edo partez), maiz, jatorrizko leku-izenaren esanahia (Euskaltzaindiaren 159. araua).

Baliabide interesgarria. Ez dugu esango nahitaez, baina bai egoki sar daitekeela hainbatetan «osorik edo zati batean» eta gisakoak erabiltzen ditugun lekuan:

  • (….) obren ziurtagiriak edo kontratua osorik edo zati batean bete dela ziurtatzen duten dokumentuak (…)
terminologia

Datu-babesaz: legea eta hiztegia

Utzi iruzkin bat

Elhuyarren egin dugun itzulpen luze baten harira, ohar batzuk idatzi ditut, beharbada beste norbaiti ere balioko diotelako eta norbaitek informazio osagarria izan dezakeelako.

Lehenik, aintzat hartu beharreko bi informazio-iturri garrantzitsu:

Hiztegi horretako fitxak (eta Terminologia Batzordeak egindako gainerakoetakoak) Euskaltermen daude, baina lan monografikoa hartzea ere interesgarria da.

Bigarrenik, termino arazotsu batzuk. Ezin erabakirik ibili gara gaztelaniazko encargado eta responsable hitzekin. Bietan arduradun atera zaigu lehenik, baina hitz bana behar, eta arduradun/erantzule bikora jo dugu; gero, ordea, ohartu ginen irizpideak zenbait ondorio desegoki zituela (esaterako, responsable de seguridad euskaraz segurtasun-erantzule ematea), eta, gainera, datu-babesaren hiztegian beste aukera ageri dela:

responsable del fichero fitxategiaren arduradun
encargado del tratamiento (del fichero) tratamendu-eragile

Hori ikusita, arduradun eta (tratamendu-)eragile eman ditugu testuinguru horretan. Horrek ez du esan nahi, jakina, encargado esateko desegokia denik euskaraz arduradun.

Amaitzeko, kontzeptu baten inguruko argibidea. Legean sarri agertzen da «Derechos de Acceso, Rectificación, Cancelación y Oposición». Lehenik “Datuak eskuratzeko, zuzentzeko, ezeztatzeko eta haiei aurka egiteko eskubidea” itzuli genuen (azken aditzak beste erregimen bat duenz duenez, «haiei» izenordea sartu… Baina eskubidea ez da, hiztegian ikus daitekeenez, «datuei aurka egitekoa», baizik eta «datuen tratamenduari» aurka egitekoa, norberaren datuak tratatuak izateari aurka egitekoa. Legearen euskarazko testuak «Datuetan sartzeko, datuak zuzentzeko, datuak ezerezteko eta datuen aurka egiteko eskubideak» ageri da, baina hor arazo bat ikusten dugu; hiztegian «aurka egiteko eskubide» hutsik ageri da, honela definiturik:

aurka egiteko eskubide (4)
Interesdunak duen eskubidea —bere egoera partikularra dela-eta zilegi diren arrazoiak aintzat hartuta—, berari dagozkion datuak inongo tratamendutan erabil ez daitezen, estatuko legerian bestelakorik ezartzen ez bada, behintzat.
es derecho de oposición
fr droit d’opposition
en right to object

Horiek horrela, «Datuak eskuratzeko, zuzentzeko, ezerezteko eta aurka egiteko eskubideak» eman dugu azkenean.

antolamendua, Esaldiak, Pasarteak

Esaldien luze-laburrez

Utzi iruzkin bat

Gaur argitaratu da Gipuzkoako Aldizkari Ofizialean «2/2014 Foru Araua, Gipuzkoako Lurralde Historikoko Sozietateen gaineko Zergarena».

Idazteko moduari begiratzen baitiogu hemen, ohargarri iruditu zait hitzaurrearen lehenbiziko paragrafoa bera, erakusten baitu esaldi luzeak egin daitezkeela euskaraz ere, ongi antolatzen badira. Ez dugu esango esaldi luzeak egitera jo behar dela beti, jakina, baina askotan ez da luzetasuna izaten irakurtzeko eragozpen nagusia, antolamendu txarra baizik. Hitz egingo dugu testu-antolatzaileez eta bestez. Hona, bada lehen paragrafo hori:

Hamabost urte baino gehiago bete direnean Sozietateen gaineko Zergari buruzko uztailaren 4ko 7/1996 Foru Araua indarrean jarri zenetik, hura osorik berritzeko prozesuari ekin beharra dago, ordutik oso bilakaera garrantzitsua izan dutelako nazioarteko Zerga Zuzenbideak eta gertaleku ekonomiko eta sozialak berak, bai Gipuzkoako Lurralde Historikoan zein Euskal Autonomia Erkidego osoan, Espainiako Estatuan nahiz Europar Batasunean, eremu zabalagoak ez aipatzeagatik. Gauza asko gertatu dira –besteak beste ekonomiaren globalizazioa edo Europar Batasuneko Zuzenbidearen bilakaera bera eta horrek enpresen zuzeneko fiskalitatean izandako eragina– ezinbestez eskatzen dutenak Zergaren erabateko erreformarako prozesuari ekitea, eta horretarako egin da honako foru–arauaren proposamena.

Lehenbiziko paragrafoa da hori. Gaztelaniazkoa, parean, hori bai luzea. Askok esango genuke gehiegizkoa dela, paragrafo osoa esaldi bakarrean, baina horretan ez gara sartuko gaur.

Gogora etorri zaizkit Jesus Mari Agirrek 31 eskutiken idatzitako Estilo jarraituaren alde artikulua eta izan zituen erantzunak.

Sailkatugabeak

Gaurko datarekin, gaur

Utzi iruzkin bat

Egoki erabilia izan daiteke euskaraz «gaurko egunarekin», honelakoetan: «Gaurko egunarekin jaio zen, duela 71 urte, Aretha Franklin». Baina hemen daukagun «gaurko datarekin» hau ez da gauza bera:

  • Lurralde Antolaketako zuzendari nagusiak, 2013ko abenduaren 27ko datarekin ondoren argitaratzen den Ebazpena hartu zuen:
  • El Director General de Ordenación Territorial, ha dictado con fecha 27 de diciembre de 2013 la Resolución que a continuación se publica:

Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala, 2014-01-13

Gaztelaniazko formulak ez gaitu behartzen euskaraz halaxe kalkatzera. «2013ko abenduaren 27an» esatea dugu egokiena (eta, esaldi horretan, bigarren koma jartzea).

esapideak

Etorkizuneko kirolariak

Utzi iruzkin bat

Ez dago gaizki pentsatua: «deportista promesa, etorkizuneko kirolari».

  • «2013ko abenduaren 27ko 03-086/2013 FORU AGINDUA, etorkizuneko kirolariak izendatzeko araudia onartzen duena».
  • ORDEN FORAL 03-086/2013, de 27 de diciembre, por la que se aprueba la normativa reguladora de ladesignación de deportistas promesa».

Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala, 2014-01-13

Elhuyar hiztegian jasoa dago ideia: «ser una promesa | etorkizun oparoa izan: este chaval es una promesa de la natación: igeriketan etorkizun oparoa izan dezake mutil honek».

gramatika

Alkoholaren edo drogen eraginpean

Utzi iruzkin bat

Irratiko iragarki batean, aspali ez dela, honela zioten esaldi batean:

Alkohola edo drogen eraginpean gidatzen baduzu…

Bada (alde batera utziz gero alkoholaren droga-izaera), ulertzen zen mezua, baina esan beharra dago esaldiak gramatika-akats bat duela Euskaltzaindiaren 111. arauaren arabera (eta, nire uste apalean, hiztunen erabilera ohikoenaz ohartzea nahikoa dela akatsaz jabetzeko).

Honela dio arau horrek 5. puntuan:

5. Determinatzailea duten kasu-markarik gabeko izen sintagmak ezin junta daitezke kasu markadun sintagma batekin:

*Mendia eta itsasotik heldu da ura
*Adiskideak eta lagunez mintzatu zara
*Burua eta zangoei behatu nien
*Bihotza eta buruak horretaratzen nau(te)
*Gizon hau eta emakume hark esango dizute.

Alegia, horiek okerrak direla esatean (okerraren adierazgarri da * zeinua), esaten ari da zuzenak honako hauek direla: «menditik eta itsasotik», «adiskideez eta lagunez», «buruari eta zangoei», «bihotzak eta buruak», eta «gizon honek eta emakume hark».

Okerra nondik datorkeen argitzeko, esan dezagun 4. puntuan azaltzen duela nola pluraleko izenak juntatzean lehenbizikoaren atzizkia ezabatzeko aukera dagoen (kasu-markarekin batera, determinatzailea ere bai, nahitaez):

  • “adiskideei eta lankideei kontatu diet”  eta “adiskide eta lankideei kontatu diet” (ez “*adiskideak eta lagunei”)
  • “meatzeetatik eta lantegietatik atera den oihua” eta “meatze eta lantegietatik atera den oihua” (ez *”meatzeak eta lantegietatik”

Hizpide dugun kasuan, «alkoholaren edo drogen eraginpean» behar du nahitaez; kontuan hartzeko moduko beste aukera «*alkohola edo drogen» ez baizik «alkohol edo drogen» da, baina kasu horretan biak pluralak direla ulertzen da: «alkoholen edo drogen».

Beraz, aukera bakarra: «alkoholaren edo drogen eraginpean». Normalean esaten duguna. Horixe!

Esaldiak, gramatika, lexiko orokorra

Biharamuna

Utzi iruzkin bat

Gaur, urtarrilaren 7a, «Errege biharamuna» dela esango du hainbatek, eta halaxe irakur daiteke Goienako albiste honetan ere:

Debagoienean eta Euskal Autonomia Erkidegoan, betidanik Errege biharamunean hasten ziren neguko beherapenak.

Beste molde tipiko bat «aditz-partizipioa + biharamun» da, Ereduzko Prosa Gaur corpuseko adibide hauetan ageri dena:

Beste gela batean, berriz, ez zegoen inolako altzaririk, nahiz ezkondu eta biharamunean emazteari esan zion: “Laztana, bihar bertan egin beharrekoak egin behar ditugu gela hau altzariz hornitzeko, behin-behineko besterik ez bada ere” (Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales, Ibaizabal, 1998).

Azken honek ustezko mandataria iritsi eta biharamunean bertan jo zuen gobernadore nagusiaren jauregira, Ivan Ogareffekin berba egitera. (Mikel Strogoff, Jules Verne / Karlos Zabala, Ibaizabal, 2002)

Neure eder horren erantzuna hartu dut nik ere, heldu eta biharamunean izkiriatu bainion. (Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz, Ibaizabal, 1997)

Alemanek preso hartu zuten, bertze soldaduekin batean, Frantziak gerla galdu eta biharamunean berean. (Anbroxio, Eneko Bidegain, Elkar, 2002)
Arribatu eta biharamunean berean egin genuen ateraldia, Boussemghoum herriaren gaineko mendietan, oroit naiz arras xuxen. (Azken apeza, Piarres Aintziart, Elkar, 2005)

Aditzarekiko egitura hori lotua da –«iritsi eta gero» eta halakoen moduan–, eta ez dagokio koma jartzea aditzaren ondoan:

? Foru dekretu hau «Bizkaiko Aldizkari Ofizialean» argitaratu, eta biharamunetik aurrera aurkeztu ahal izango dira eskabideak. (BAO, 2014-01-07)

Foru dekretu hau «Bizkaiko Aldizkari Ofizialean» argitaratu eta biharamunetik aurrera aurkeztu ahal izango dira eskabideak.